Вояга етмаган болаларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини таъминлаш учун уларни фарзандликка олишга йўл қўйилади. Болаларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш фарзандликка олишнинг асосий шартидир. “Бола манфаатлари” дейилганда биринчи навбатда, унинг жисмоний, руҳий ва маънавий ривожланиши учун тўлақонли шароит яратиш тушунилади.
Фарзандликка олиш (бериш) масаласини ҳал қилишда қатор муҳим факторларни эътиборга олиш ва ҳар бир фарзандликка олишга индивидуал ёндашиш керак. Болага унинг манфаатларини мумкин қадар тўлақон таъминлай оладиган оилани танлаш учун унинг руҳий ҳолати, шу билан бирга феълидаги ўзига хос хусусиятлар, у фарзандликка олинаётган оиладаги моддий ва маънавий шароит эътиборга олиниши лозим.
Фақат вояга етмаган болалар, яъни 18 ёшга тўлмаган болалар фарзандликка олиниши мумкин, лекин Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 28-моддасидада назарда тутилган тартибда эмансипация қилинган шахслар фарзандликка олиниши мумкин эмас. Чунки шахс вояга етиш ёки эмансипация қилиниш оқибатида тўлиқ муомала лаёқатига эга бўлади ва уни тарбиялашга, ҳуқуқ ва манфаатлари ўзга шахслар томонидан ҳимоя қилинишига зарурият қолмайди, яъни фарзандликка олишнинг асосий мақсади – боланинг оилада тарбияланишини таъминлаш зарурияти ўз аҳамиятини йўқотади.
Фарзандликка олиш – бу ўзганинг фарзандини ўз фарзандига тенглаштириб олишдир. Фарзандликка олувчилар билан фарзандликка олинганлар ўртасида туққан ота-она билан болалар ўртасидаги каби ҳуқуқий муносабатлар вужудга келади.
Ўзбекистон Республикасининг Оила кодексига кўра фарзандликка олиш фарзандликка олишни истаган шахсларнинг аризасига кўра васийлик ва ҳомийлик органининг масалани ҳар томонлама ўрганиб берган хулосасига асосан туман, шаҳар ҳокимининг қарори билан расмийлаштирилади.
Оила кодексига асосан фарзандликка олишликка монелик қиладиган ҳолатлар кўзда тутилган. Лекин бундай ҳолатларнинг мавжуд эмаслигининг ўзи болани фарзандликка олишни ҳохлаганларнинг истагини қондиришга асос бўла олмайди. Чунки фарзандликка беришда аввало боланинг манфаати кўзланади. Болани фарзандликка бериш масаласини ҳал қилишда фарзандликка олувчининг шахси, унинг ва у билан бирга истиқомат қилувчи оила аъзоларининг соғлиги, оилада қарор топган қадриятлар, ўзаро муносабатлар, оила аъзолари билан бола ўртасида бўлажак муносабатлар, шунингдек фарзандликка олувчининг моддий жиҳатдан таъминланганлик даражаси ва турар-жой шароити ҳисобга олинади.
Фарзандликка олиш сир сақланади. Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон Декларацияси инсоннинг шахсий ёки оилавий ҳаётига ўзбошимчалик билан аралашишини таъқиқлайди.
Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ҳар бир шахснинг ҳаёти ва сирларининг дахлсизлигини кафолатлайди.
Ҳоким томонидан фарзандликка олиш тўғрисидаги қарор нусхасини васийлик ва ҳомийлик органи фуқаролик ҳолати далолатномаларига тегишли ўзгартиришлар киритиш учун тегишли ФҲДЁ органига дарҳол юборилиши лозим. Болани фарзандликка олиш тўғрисидаги қарорга кўра фуқаролик ҳолати далолатнома ёзувларига ўзгартириш киритиш қарор чиққандан сўнг ўн кун ичида боланинг туғилганлиги қайд этилган далолатнома ёзувлари сақланаётган жойдаги ФҲДЁ органи томонидан амалга оширилади.
Фарзандликка олишнинг ҳуқуқий аҳамияти шундаки, фарзандликка олинган болалар барча шахсий ва мулкий ҳуқуқларда фарзандликка олувчининг ўз болаларига ҳеч мустасносиз тўлиқ тенглаштирилади.
Ота-онанинг ўз болаларини тарбиялаш, уларнинг соғлиғи, жисмоний, руҳий, маънавий камолоти ҳақида ғамхўрлик қилишлари тўғрисида қонунда белгиланган мажбуриятлари фарзандликка олинган бола тарбиясини ихтиёрий равишда ўз зиммасига қабул қилган фарзандликка олувчиларга тўлиқ юкланади.
Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, Оила кодексининг 166-моддасига кўра фарзандликка олиниш вақтида боқувчисини йўқотганлик учун пенсия ёки нафақа олиш ҳуқуқига эга бўлган вояга етмаганлар фарзандликка олинган тақдирда ҳам шу ҳуқуқни сақлаб қолишлари ҳақидаги қоида мустаҳкамлайди.
Шунинг учун бола фарзандликка олингунга қадар боқувчисини йўқотганлиги учун пенсия олаётган бўлса ёки унинг ота-онаси бола фарзандликка олингунга қадар вафот этган бўлса ҳам боқувчисини йўқотганлик учун пенсия ёки нафақа олиш ҳуқуқини сақлаб қолади.
Фарзандликка олинган боланинг туғилишини қайд этиш дафтарига зарур ўзгартиришлар киритилган кун фарзандликка олишнинг вужудга келган вақти ҳисобланади.
Ушбу қоиданинг аҳамияти шундаки, фуқаролик ҳолатларида юз берган ўзгаришлар тўлиқ ҳисобга олинишини, фарзандликка олиш билан боғлиқ ўзгаришларни ўз вақтида фуқаролик ҳолати далолатномаларига киритилишини таъминлашни, фарзандликка олиш тўғрисида туман (шаҳар) ҳокимининг қарорига асосан боланинг туғилишини қайд этиш дафтарида унинг исми, фамилияси, ота-онаси тўғрисидаги бошқа маълмотлар киритилиб, болага туғилганлик ҳақида янги гувоҳнома берилишини таъминлайди ва фарзандликка олиниш фактини тасдиқлаш билан бирга фарзандликка олиш сирини сақлашга хизмат қилади.