Янгиликлар
04
Majburiyat tushunchasi va majburiyat taraflari
O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 234-moddasida majburiyat tushunchasiga quyidagicha ta'rif berilgan. Majburiyat bu muayyan fuqarolik huquqiy munosabatdan iborat bo‘lib, uning amal qilishi orqali bir shaxs (qarzdor) ikkinchi shaxs kreditor foydasiga ma'lum bir harakatni bajarishi, mol-mulkni topshirishi, ishni bajarishi, xizmat ko‘rsatishi, pul to‘lashi yoki biror harakatni bajarishdan tiyilishi zarur bo‘lgan holatga aytiladi.
Majburiyat taraflari bo‘lib, fuqarolik huquqiy munosabatlarning barcha ishtirokchilari: fuqarolar(jismoniy shaxslar), yuridik shaxslar, O‘zbekiston Respublikasining o‘zini-o‘zi boshqarish organlari qatnashishi mumkin.
Qonunchiligimizda majburiyatlar bajarilishini ta'minlash maqsadida Fuqarolik kodeksining 259-moddasida majburiyatlar bajarilishi ta'minlanishining oltita eng ko‘p qo‘llaniladigan usullari qayd etib o‘tilgan.
Xususan, neustoyka, garov, qarzdorning mol-mulkini xatlash, kafillik, kafolat, zakalat hamda qonun hujjatlarida belgilangan yoki shartnomada nazarda tutilgan boshqa usullar bilan ta'minlanishi mumkin.
Majburiyatni ta'minlashning u yoki bu usulining o‘ziga xos xususiyatlarini va uning muayyan vaziyatlarga nisbatan qo‘llash imkoniyatlarini hisobga olish lozim bo‘ladi.
Aytaylik neustoyka va zakalat bir vaqtning o‘zida fuqarolik-huquqiy javobgarlikning choralarini ifodalaydi va ular sifatida qarzdorni haqiqatan amalga oshadigan javobgarlikni qo‘llash xavfi ostida majburiyatlarni shunday usulda bajarishga undaydi.
Negaki neustoyka yoki penyani undirish kreditordan unchalik jiddiy va murakkab qiyinchilikni talab etmaydi. Masalan, qachonki ularning hajmini asoslash va isbotlash lozim bo‘lgan zararlarni qoplash holatida.
Garov, kafillik, bank kafolati kreditor uchun qarzdor tomonidan ular ta'minlagan majburiyatni buzgan hollarda uning talablarini qondirish ehtimolini oshiradi. Majburiyatni ta'minlash usulini tanlash ko‘p jihatdan unig tub ma'nosiga bog‘liqdir. Misol uchun, qarz shartnomasi yoki kredit shartnomasidan kelib chiqadigan majburiyatlar uchun garov, bank kafolati va kafillik eng ahamiyatli bo‘lib ko‘rinadi.
Majburiyatlarni sanab o‘tilgan har qanda usullaridan biri bilan ta'minlash ham kreditor bilan qarzdor (yoki qarzdorning majburiyatini ta'minlaydigan boshqa shaxs) orasida majburiyatlar huquqiy munosabatini vujudga keltiradi.
Furqat tuman adliya
bo‘limi bosh maslahatchisi
S.Dexqonov